ÖTEKİ ROMANININ ANALİZİ

      

           Rus edebiyatına çocukluğumdan beri ilgi duyuyordum. Hatırlıyorum da altıncı sınıfa gidiyordum ve galiba halam elime Suç ve Ceza'yı tutuşturdu. Kendimi bir anda hikayenin içinde bulmuştum. Sanki kitap elime yapışmış gibiydi. Bir türlü bırakamıyordum. Kitabı bitirmem iki ya da üç günümü almıştı. Belki de o yaşta kitapta geçen psikolojik tahlilleri anlamıyordum ama kitaba beni bağlayan büyülü bir sır varmış gibiydi. O günden sonra Rus edebiyatına ayrı bir sempatim oluştu. Şimdi ise bu minvalde sadece Rus edebiyatının değil dünya edebiyatınında en önemli yazarlarından olan Dostoyevski'nin Öteki adlı romanını inceleyeceğiz. 

          Realizm akımının önde gelen temsilcilerinden Rus yazar Dostoyevski'nin 1846 yılında kaleme aldığı ikinci eseri Öteki; 9 dereceden memur Bay Golyadkin'in bulunduğu toplumda yer edinmeye çalışmasını ve bunun akabinde geçirdiği ruhsal bunalımlarını ve iç çatışmalarını konu eder. Hikayenin başında psikolog Krestyan İvanoviç'le gerçekleşen diyaloğunda, tutunduğu erdemlerden bahseder ve belki de ilk nevrozlarını burada yaşar.

Ben salon yaşamının gürültüsünü değil sessizliği severim. Oralarda, yani salonlarda , çizmelerle parke cilalamayı bilmek gerekir, oradakilerin istediği bunlar, bir de kelime oyunları... zarif komplimanlar yapmayı da bilmek gerekiyor... oralarda bunları istiyorlar,  ben bunların hiçbirini bilmem Krestyan İvanoviç, bu inceliklerin hiçbirini öğrenmedim; vaktim olmadı. Ben basit , sade bir adamım, görünüşümde bir parıltı yoktur. bu konularda silahsız bir asker gibiyim; bu anlamda böyleyim. 

ben dolambaçlı yollara sapmadan, düzgün , açık yollarda yürürüm çünkü o yolları önemsemem ve onları başkalarına bırakırım. belki sizden de beden de temiz olanları aşağılamak niyetinde değilim... yani benden de temiz olanları Krestyan İvanoviç, sizi kastetmek istemedim .İmalı sözlerden de hoşlanmam, ikiyüzlülüğe de tenezzül etmem, iftiradan ve dedikodudan tiksinirim. Maskeyi sadece maskeli balolarda takarım, insanların arasında dolaşırken değil.

             Takındığı tüm bu erdemlere rağmen Golyadkin toplum içinde bir türlü saygınlık kazanamamıştır. Davetli olduğunu sandığı bir balodan atılmıştır ve küçük düşmüştür. Bunun akabinde o gece öteki Golyadkin'le tanışır. Eserde tasvir edilen öteki Golyadkin, Bay  Golyadkin'in  toplumda kabul görmesi için kendinde mevcut olması gereken tüm özellikleri kendi bünyesinde barındırıyor gibidir. Öteki Golyadkin takındığı tavırlarla nasıl çevresinde yer ediyorsa Bay Golyadkin'de bir o kadar yerini kaybetmektedir. Günbegün nevrozları artan Bay Golyadkin artık ikilemlere ve çıkmazlara girmektedir ve kaçınılmaz son O'nun için çok yakındır. 
 Velhasıl  öteki Golyadkin'e ve çevresindeki insanlara karşı gerçekleştirdiği tüm mücadeleye rağmen Bay Goldaykin  yine o çevresi tarafından ve öteki Golyadkin'in şaklabanlıkları eşliğinde akıl hastanesine kapatılır.

     

            Bir kitabı okurken yazarı hakkında bilgi edinmek son derece önemlidir. Bu sayede eserde zaman , mekan, karakterler, olaylar vb. konularda yazarın nelerden etkilendiğini anlayabilir böylece esere daha fazla vakıf olabilirsiniz . (Bkz. Bir Yazarın Günlügü )Bu minvalde Dostoyevski'nin hayatına baktığımızda Gogol'a bir hayranlık duyduğunu söyleyebiliriz. Gogol kimi eserlerinde dönemin yönetimini hicvetmek amacıyla absürt karakterlere ve hikayelere yer vermiştir. Nitekim Dostoyevski'nin ikinci eseri olan Öteki'de Gogol'un izlerini görmek mümkün.Rus sembolisti ve Gogol uzmanı Andrey Bely bu benzerliği şöyle açıklıyor. "öteki'nin öznelerin, jestlerin ve sözel işlemlerin birbirine yapıştırılmasıyla bir yamalı bohçayı anımsatıyor."

           Bana kalırsa bu biraz ağır bir eleştiri. Henüz genç bir yazarın, Rus toplumunu böylesine etkilemiş bir başka yazardan etkilenmesi abes olmayacaktır. Evet eserin Gogol'dan izler taşıdığını söyleyebiliriz , hatta belkide en çok Burun hikayesine benziyor. (İlerleyen günlerde Burun hikayesini de inceleyeceğiz.) Fakat Dostoyevski'nin eserinde bir absürtlük söz konusu değil, tam tersine zamanının ötesinde bir karakter ve  psikolojik tahlil söz konusu. Ayrıca kitabın sonunda Bay Golyadkin'in akıl hastanesine kapatılması, hikayenin hepsinin olmasa da büyük bir kısmının absürtlükten uzak olduğunu gösteriyor. Aslına bakılırsa Dostoyevski eserin başarısız olduğunu kendi de kabul ediyor ve bir kaç kez eseri ıslah etmek istediğini belirtiyor. Fakat bu gerçekleşmiyor. Eser üzerinde tüm bu yaşananlar ve eleştirmenlerin tutumları Öteki'yi Dostoyevski'nin gözünde bitirmiyor. Kaldı ki  sıkı bir Dostoyevski okuyucusuysanız yazarın bundan sonraki eserlerinde Öteki'den izler görebilirsiniz. 

         Uygarlık, bireyin kendini gerçekleştirme mücadelesinde, bireyden değil toplumdan, toplumsal çıkarlardan yana durarak bireyi feda etmektedir. 

         "İnsani büyüklüğü küçük insanlarda aramak" deyince belki de ilk akla gelenlerden biri Dostoyeski. Öteki adlı eser ise "elalem ne der?" "konu komşu" gibi düşüncelerin merkezinde hayatını şekillendirenler için çarpıcı bir nitelik taşımaktadır. İlla şizofreni tanısına gerek yok. Bu tip düşüncelerle toplumdan sakınan ve davranışlarına, topluma göre yön verenlerin içinde hep bir öteki Golyadkin vardır.